Εγκαίνια: Παρασκευή, 31 Οκτωβρίου 2025, 18:00
H θεματική του plot twist ως ανατροπής στο 66ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης προκύπτει και από τον οργανικό διάλογο της φετινής διοργάνωσης με την κεντρική θεματική της 9ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του MOMus υπό τον τίτλο «όλα πρέπει να αλλάξουν. ΡΝΣ9», σε επιμέλεια της ανεξάρτητης επιμελήτριας και ιστορικού τέχνης Νάντιας Αργυροπούλου.
Η εικαστική εκφορά αυτού του διαλόγου αποτυπώνεται στην έκθεση «Ανατροπή (η επιστημονική φαντασία σαν αλλαγή)/ Plot Twist (the science fiction change»), με έργα του Ben Rivers, της ομάδας Errands και του Κώστα Σφήκα, πρελούδιο για τη Μπιενάλε 9 και κεντρική έκθεση για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, σε επιμέλεια της Νάντιας Αργυροπούλου και του Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Φεστιβάλ Ορέστη Ανδρεαδάκη.
Η Νάντια Αργυροπούλου, σημειώνει σχετικά για την έκθεση: «Η έννοια της ανατροπής, όπως ελλοχεύει στην επιστημονική φαντασία σαν προαίσθημα, ανοιχτότητα και δυνατότητα και παρουσιάζεται και στην έκθεση αυτή, προλογικό τμήμα της Μπιενάλε 9, γίνεται αντιληπτή ως επαναστατική διορατικότητα και θρυαλλίδα αλλαγής. Δεν είναι φυγή αλλά ανάγκη, συντονισμός με έναν κόσμο πολλών κόσμων, εμπράγματη φαντασία, ριζοσπαστικός φουτουρισμός, καθώς ξαναφτιάχνει τον χρόνο (τις εμπλοκές τού ήδη με το όχι ακόμη) με νήμα τη δομική κατανόηση της ανελευθερίας και τη μαχητικά ευφρόσυνη ανατροπή των αδιεξόδων της. Η επιλογή αυτής της εκθεσιακής νύξης στο αναγγελτήριο άνοιγμα της Μπιενάλε 9 παραπέμπει στη σημασία της κριτικής μυθοποιητικής (critical fabulation), όπως εμπεδώνεται και στο έργο της Saidiya Hartman το οποίο εμπνέει συνολικά την Μπιενάλε, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει καλλιτεχνικές πρακτικές, τη «ριζοσπαστική νοημοσύνη» που αμφισβητεί ό,τι παγιώνεται ως πρέπον και προτεινόμενο, συντονιζόμενη στην πιθανότητα του κοινωνικού αλλιώς, σε αυτό που διαφεύγουμε και μας διαφεύγει.
H έκθεση «Ανατροπή (η επιστημονική φαντασία σαν αλλαγή)» ξεκινά από την εγκατάσταση του τρίπτυχου Urthworks (Slow Action [2010], Urth [2016], Look Then Below [2019]) του Βρετανού καλλιτέχνη Ben Rivers. Στην τριλογία αυτή ο καλλιτέχνης εμπλέκει χρόνους και τόπους πραγματικούς (Ιαπωνία, Τουβαλού, Λανθαρότε, Αριζόνα, Μέντιπ Χιλς, Σόμερσετ) και κατασκευασμένους, καθώς και την εναλλάξ χρήση φιλμ 16mm και τεχνολογίας digital imaging, για να παρουσιάσει τα στάδια μιας περιβαλλοντικής καταστροφής η οποία δεν αποτελεί πιθανό σενάριο ανατροπής (plot twist) αλλά βιωμένη πραγματικότητα την οποία δεν αναγνωρίζουμε ως τέτοια.
Από την εθνογραφική αλληγορία και αρχιπελαγική Ουτοπία του έργου Slow Action, στη στοχαστική ενδοσκόπηση που προκαλεί το πείραμα της εγκλωβισμένης ζωής στη Βιόσφαιρα της Αριζόνας στο έργο Urth (το οποίο προηγήθηκε της παγκόσμιας καραντίνας του Covid) έως το πιο πρόσφατο Look Then Below, έργο που ανακαλεί τη χθόνια πλευρά της ζωής όπως εγκαταβιεί στις μη-εξωτικές σπηλιές του Σόμερσετ, με τρόπο αλλόκοτα ποιητικό, ονειρικό σχεδόν, ο Rivers αποκαλύπτει κάτι κρίσιμο στην αποκάλυψη: την πραγματικότητα η οποία συντελείται διαρκώς μέσα στη φαντασία και αντίστροφα, την οικεία διάσταση της επικής αφήγησης, το σαθρό όριο ανάμεσα στο ντοκουμέντο και την επινόηση. Στην έκθεση παρουσιάζεται και το καλλιτεχνικό βιβλίο Urthworks, το οποίο έχει δημιουργηθεί με τη συνδρομή του sci-fi συγγραφέα Mark von Schlegell και αντλεί από τη μυθολογία των Βίκινγκ και την Urth, θεά του πεπρωμένου, καθώς και από τη δυστοπική νουβέλα Earthworks (1965) του Brian Aldiss.
H έκθεση αναπτύσσεται και μέσα από το νέο έργο των Errands με τίτλο U.F.O. Lost in HEAVEN (2025) – The Journey of a Forgotten Future, μια ανάθεση της Μπιενάλε 9 στην ομάδα, με αιχμή το οραματικό έργο του Νικόλαου Ξάστερου, την παράξενη ιδέα της αναδρομικής μελλοντολογίας και τη συνάντηση των δύο ελληνικών και συνομήλικων Μπιενάλε (Θεσσαλονίκης - Αθήνας) στο δυναμικό πεδίο της επιστημονικής φαντασίας, σαν ανάμνηση από το μέλλον. Η ομάδα Errands επιστρέφει εδώ στο έργο της TRANSPORTING UTOPIA, το οποίο είχε παρουσιάσει στη 2η Μπιενάλε της Αθήνας (2009), AB2: ΗEAVEN. Το 2009 οι Errands βρήκαν ένα «σπίτι-ούφο» εγκαταλελειμμένο ανάμεσα στα δέντρα, σε παραλιακή περιοχή του Λουτρακίου, το αγόρασαν για 1 ευρώ και το μετέφεραν, κομμάτι-κομμάτι, στην παραλία του Φλοίσβου. Το σπίτι-ούφο είναι ένα από τα λίγα σωζόμενα παραδείγματα της φουτουριστικής προκατασκευασμένης κατοικίας από fiberglass που σχεδίασε ο Νικόλαος Ξάστερος τη δεκαετία του 1970.
Η ομάδα εμφάνισε ξανά την ιδιότυπη αυτή κατοικία, αφημένη στην εγκατάλειψη και την αφάνεια επί δεκαετίες – μαζί με το όνομα του Ξάστερου. Όμως, μια μέρα το ούφο εξαφανίστηκε από τον Φλοίσβο μυστηριωδώς, αυτή τη φορά για πάντα. Κανείς δεν γνωρίζει και δεν είδε τίποτα. Το πού βρίσκεται παραμένει άγνωστο, προσθέτοντας ένα νέο επίπεδο μυστηρίου και σημασίας στο ίδιο το έργο, αλλά και στην ευρύτερη ιστορία της προκατασκευής, της κινητικότητας και της αποτυχίας του ονείρου για μαζική, φορητή κατοίκηση.
Σήμερα, στην Μπιενάλε 9, η ομάδα Errands επανέρχεται στο έργο της φωτίζοντας αυτή την πολυεπίπεδη διαδρομή: από το ουτοπικό όραμα του Ξάστερου, στην κατάρρευση, την καλλιτεχνική διάσωση, την εξαφάνιση και, τελικά, τη σημερινή φετιχοποίηση του αρχιτεκτονικού relic – πώς από ανεπιθύμητο έγινε «εξωτικό», προϊόν για συλλέκτες, πουλώντας το μέλλον ως μνήμη.
Ιστορικά έργα του σπουδαίου δημιουργού Κώστα Σφήκα (1927-2009) ολοκληρώνουν αυτή τη σύντομη εκθεσιακή περιήγηση στην έννοια της ανατροπής μέσα από ένα άλλο μονοπάτι. Η κινηματογραφία που εισάγει πρώιμα και προφητικά ο Σφήκας αποτελεί μια εμπειρία θέασης αντισυμβατική, καθώς αναμετράται επίμονα και μαχητικά με «το δόκανο του οφθαλμού» που δεσμεύει την τάξη του κόσμου ορθώνοντας απέναντί της «έναν εφιαλτικό καθρέφτη», με τα λόγια του Χρήστου Βακαλόπουλου. Αναμετράται με τις παγίδες της αναπαράστασης ως ενορχηστρωμένης πολιτιστικής σταθεράς και εξουσιαστικής επιταγής.
Πιο επίκαιρες από ποτέ οι ταινίες του Σφήκα ανατέμνουν τον εικονολάγνο βαμπιρισμό της κυρίαρχης κουλτούρας, τη σκηνογραφική αντίληψη του κόσμου, τα δεσμά της αφηγηματικής τελετουργίας, τον χρόνο του βλέμματος, τις κάθε λογής κατασκευές συμπεριλαμβανομένης αυτής της «κινούμενης εικόνας», της αναπαράστασης του χρόνου.
Ο κριτικός στοχασμός στην αέναη μυθοπλασία και το συνεχώς επερχόμενο τέλος των κόσμων, το άλμα στο βάθος της ιστορίας και η κατάδυση στους Νέους Καιρούς, αποτελούν συνδετικό νήμα στις τρεις περίφημες αλληγορίες του Σφήκα (Αλληγορία Ι [1986], Ο Αινιγματικός κύριος Ιούλιος Βερν – Αλληγορία ΙΙ [1993], Η Γυναίκα της… και ο Συλλέκτης – Αλληγορία ΙΙΙ [2002]) που προβάλλονται στην έκθεση. Όπως σημειώνει ο Σάββας Μιχαήλ για το έργο του Σφήκα, «η συγκρότηση ενός τέτοιου χώρου προϋποθέτει συγχρόνως κριτική της απατηλής αναπαράστασης των επιφαινόμενων και Άνοιγμα στον Κόσμο / Άνοιγμα του Κόσμου: Άρνηση της Άρνησης της Άρνησης». Τα έργα Προμηθέας Εναντιοδρομών (1998) και Το Προφητικό Πουλί των Θλίψεων του Πάουλ Κλέε (1995) συμπληρώνουν τη συγκεκριμένη εγκατάσταση στο κτίριο του MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών. Η γένεση και το τέλος του κόσμου είναι στο σύμπαν του Σφήκα η ρηγματώδης περιπέτεια, οι δίνες των εικόνων και η αναζήτηση της αλήθειας στη σπείρα της αέναης διαλεκτικής της εξουσίας και της εξέγερσης.
Επιμέλεια: Νάντια Αργυροπούλου, σε συνεργασία με τον Ορέστη Ανδρεαδάκη
Συντονισμός: Αλέξανδρος Διακοσάββας
Παραγωγή: Δάνης Κόκκινος
Βοηθός επιμελήτριας: ‘Εβελυν Ζέμπου
Μέρες & ώρες λειτουργίας:
31 Οκτωβρίου - 9 Νοεμβρίου 2025 / καθημερινά: 10:00-22:00
10 - 16 Νοεμβρίου 2025 / Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 10:00-18:00 και Πέμπτη: 12:00-20:00